İqtisadiyyat

Ümumi məhsul buraxılışı və əhalinin gəlirləri

          2021-ci ildə Tərtər rayonunda iqtisadiyyatın əsas sahələri üzrə istehsal olunmuş məhsul və xidmətlərin ümumi həcmi 183374.5 min manat olmuş, onun əhalinin hər nəfərinə düşən həcmi 2246.6 manat təşkil etmişdir. 2020-cu ilə nisbətən məhsul buraxılışı 6.1 faiz azalmışdır. Məhsul və xidmətlərin 66.9 faizi istehsal sahələrinin, 33.3 faizi xidmət sahələrinin payına düşmüşdür.

          2021-ci ildə 82262.6 min manat və ya ümumi məhsulun 44.9 faizi qədər kənd təsərrüfatı, meşə təsərrüfatı və balıqçılıq sahəsində, 58796.3 min manat (32.1%) ticarət; nəqliyyat vasitələrinin təmiri sahəsində, 27889.7 min manat (15.2%) tikinti sahəsində, 12162.7 min manat (6.6%) sənaye sahəsində, 1399.7 min manat (0.7%) nəqliyyat və anbar təsərrüfatı sahəsində, 863.5 min manat (0.5%) informasiya və rabitə sahələrində məhsul və xidmətlər istehsal olunmuşdur.

          2021-ci ildə əhalinin gəlirləri 2020-ci ilə nisbətən 2.9 faiz azalaraq 223078.1 min manat təşkil etmişdir.

Kənd təsərrüfatı 

          Tərtər rayonunun iqtisadiyyatının əsasını kənd təsərrüfatı təşkil edir. Bitkiçilik və heyvandarlıq onun prioritet istiqamətlərindəndir. Rayon üzrə ümumi məhsul buraxılışının 44.6 faizi kənd təsərrüfatının hesabına formalaşır. 2021-ci ildə kənd təsərrüfatının ümumi məhsulunun  faktiki qiymətlərlə dəyəri 82262.6 min manat təşkil edərək 2020-ci ilə nisbətən 5.3 faiz artmışdır. Onun 48538.8 min manatı və ya 59.0 faizi bitkiçilik məhsulları hesabına, 33723.8  min manatı və ya 41.0 faizi heyvandarlıq  məhsulları hesabına formalaşmışdır.

          2021-ci ildə rayonda 22700 ton buğda, 13269 ton arpa, 1090 ton dən üçün qarğıdalı, 30.8 ton darı, 132 ton paxlalılar, 10701 ton pambıq, 2836 ton şəkər çuğunduru, 6294 ton dən üçün günəbaxan, 4667 ton kartof, 16381 ton tərəvəz, 13649.6 ton meyvə və giləmeyvə, 793.4 ton üzüm  istehsal edilmişdir.

          2021-ci ildə 2020-ci ilə nisbətən kənd təsərrüfatı məhsullarından buğdanın məhsuldarlığı 0.6 sentner, arpanın məhsuldarlığı 1.7 sentner, dən üçün qarğıdalının məhsuldarlığı 0.9 sentner, paxlalıların məhsuldarlığı 10.5 sentner, dən üçün günəbaxanın məhsuldarlığı 0.2 sentner, tərəvəzin məhsuldarlığı 1.0 sentner artmış, meyvə və giləmeyvənin məhsuldarlığı 8.0 sentner,  pambığın məhsuldarlığı 7.7 sentner, şəkər çuğundurunun məhsuldarlığı 213.0 sentner, üzümün məhsuldarlığı isə 249.5 sentner azalmışdır.

          2021-ci ilin sonuna rayonda  30143 baş iri buynuzlu mal-qara, o cümlədən 12715 baş inək və camışlar, 43508 baş qoyun və keçilər,  230.9 min baş müxtəlif növ quşlar mövcud olmuşdur. Son 5 ildə iri buynuzlu mal-qaranın sayı 10.1 faiz, o cümlədən inək və camışların sayı 5.8 faiz artmış, qoyun və keçilərin sayı isə 27.9 faiz, quşların sayı 12.1 faiz azalmışdır.

          Mal-qaranın baş sayına dair məlumatların təhlili göstərir ki, təsərrüfatlar onların sayının sabit saxlanılmasına meyillidir və sürü dövriyyəsində kəsimə gedən mal-qaranın səmərəli şəkildə tənzimləməyə çalışırlar. Bunun nəticəsidir ki, 2021-ci ildə rayonda 1990 ton kəsilmiş çəkidə ət, 22419 ton süd, 14190 min ədəd yumurta, 100 ton fiziki çəkidə yun istehsal olunmuşdur. Son 5 ildə ət istehsalı 308 ton, süd istehsalı 789 ton, yumurta istehsalı 6240 min ədəd artmış, yun istehsalı isə 31 ton azalmışdır.                                                                                                                                  

Sənaye

         Tərtər rayonunda fəaliyyət göstərən sənaye müəssisələri tərəfindən, habelə ev təsərrüfat-larında sənaye məhsulu istehsalı və hüquqi şəxs yaratmadan sənaye sahəsində fəaliyyət göstərən fərdi sahibkarların işi də nəzərə alınmaqla 2021-ci ildə rayonda 12162.7 min manat və ya əvvəlki ilə nisbətən 6.5 faiz çox sənaye məhsulu istehsal edilmiş və xidmətlər göstərilmişdir.

         İstehsal edilmiş sənaye məhsulu və xidmətlərin 5721.6 min manatı və ya 47.0 faizi sənayenin emal, 664.8 min manati və ya 5.5 faizi mədənçıxarma, 4266.3 min manatı və ya 35.1 faizi elektrik enerjisi, qaz və buxar istehsalı, bölüşdürülməsi və təchizatı, 1510.0 min manatı və ya 12.4 faizi su təchizatı; tullantıların təmizlənməsi və emalı sahəsində formalaşmışdır.

         2021-ci ildə istehsal edilmiş sənaye məhsulunun 50.0 faizi qeyri-dövlət sektorunun subyektləri tərəfindən istehsal edilmişdir.

        2021-ci ilin sonuna sənayedə çalışan işçilərin siyahı sayı əvvəlki ilə nisbətən 14.1 faiz azalaraq 486 nəfər olmuş, işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı əvvəlki ilə nisbətən 28.3 faiz artaraq 652.2 manat olmuşdur. Ümumiyyətlə, son 5 ildə rayon sənayesində çalışan işçilərin orta aylıq nominal əməkhaqqı 73.8 faiz artmışdır.

Tikinti

         2021-ci ildə rayonun sosial-iqtisadi inkişafı üçün bütün maliyyə mənbələrindən əsas kapitala 34.2 milyon manat həcmində və ya əvvəlki illə müqayisədə 23.8 faiz az vəsait yönəldilmişdir. İnvestisiyaların 27.9 milyon manatı və ya 81.6 faizi tikinti-quraşdırma işlərinə sərf edilmişdir. Tikinti-quraşdırma işlərinə sərf edilən investisiyaların həcmi 2020-ci ilə nisbətən 33.5 faiz azalmışdır. Ümumiyyətlə, son 5 ildə rayonun iqtisadi və sosial sahələrinin inkişafına 354.9  milyon manat vəsait yönəldilmişdir.

        2021-ci ildə 7.4 milyon manat, son 5 ildə isə 353.3  milyon manat dəyərində əsas fondlar istifadəyə verilmişdir.

        2017-2021-ci illərdə rayonda ümumi sahəsi 273.7 min kvadrat metr olan yeni yaşayış evləri tikilib istifadəyə verilmişdir. 2021-ci ildə ümumi sahəsi 2635.0  kvadrat metr olan 23 yaşayış evləri tikilib istifadəyə verilmişdir.

        2021-ci ildə rayonda 7 tikinti müəssisəsi fəaliyyət göstərmişdir. Tikinti müəssisələri və bu sahədə fəaliyyət göstərən fərdi sahibkarlar tərəfindən yerinə yetirilən tikinti işlərinin həcmi 2020-ci ilə nisbətən 62.7 faiz artaraq 8274.8 min manat təşkil etmişdir.

Nəqliyyat

         Rayonun nəqliyyat sektorunu avtomobil nəqliyyatı ilə məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslər təşkil edir.

         2021-ci ildə nəqliyyat sektorunda məhsul buraxılışı faktiki qiymətlərlə 1399.7 min manat olmaqla, rayon üzrə ümumi məhsul buraxılışının 0.7 faizini təşkil etmişdir.

         2021-ci ildə 329.0 min ton yük və 4635.0 min sərnişin daşınmışdır. 2020-ci illə müqayisədə yük daşınmaları 0.9 faiz, sərnişin daşınmaları 0.8 faiz artmışdır. 2021-ci ildə yük dövriyyəsi 52.6 milyon ton-km, sərnişin dövriyyəsi 28.9 milyon sərnişin-km olmuşdur. 2020-ci ilə nisbətən yük dövriyyəsi 2.5 faiz artmış, sərnişin dövriyyəsi 2.0 faiz azalmışdır.

         2021-ci ilin sonuna rayonda 9529 avtomobil mövcud olmuşdur. Onlardan 1126-sı yük avtomobili, 176-sı sərnişin avtobusları, 8148-i sərnişin minik avtomobilləri, 79-u digər avtomobil-lərdir. Minik  avtomobillərinin 8086-sə və ya 99.2 faizi şəxsi minik avtomobilləridir.

         2021-ci ildə hər 100 ailəyə düşən şəxsi minik avtomobillərinin sayı 2020-ci ilə nisbətən 9.7 faiz artaraq 34 olmuşdur. Son 5 ildə hər 100 ailəyə düşən minik avtomobillərinin sayı 36.0 faiz artmışdır. 

İnformasiya, rabitə və poçt

         2021-ci ildə informasiya və rabitə xidmətlərinin həcmi (faktiki qiymətlərlə) 2020-ci ilə nisbətən 16.2 faiz artaraq 863.5 min manat olmuşdur. Telekommunikasiya üzrə xidmətlərin həcmi 824.2 min manat, poçt xidmətlərinin həcmi 188.4 min manat təşkil etmişdir.

         2021-ci ildə ümumi nömrə tutumu 8944 olan 29 elektron sistemli ATS fəaliyyət göstərmişdir. 3008 nömrə tutumlu 1 ATS şəhərdə, 5936 nömrə tutumlu 28 ATS kənd yerlərində fəaliyyət göstərmişdir.

         2021-ci ildə hər 100 ailəyə düşən telefon aparatlarının sayı 31 ədəd olmuşdur. Bu göstərici şəhər yerlərində 37 ədəd, kənd yerlərində 29 ədəd olmuşdur.

         Mobil telefon abunəçilərinin sayı son 5 ildə 8.0 faiz artaraq 63.1 min abunəçi olmuşdur.

Ticarət    

         2021-ci ildə rayonda pərakəndə ticarət dövriyyəsinin həcmi 178.7 milyon manat olmaqla ölkə üzrə pərakəndə ticarət dövriyyəsinin 0.4 faizini təşkil etmişdir. Pərakəndə ticarət dövriyyəsinin həcmi 2005-ci ilə nisbətən 62,3 faiz, 2010-cu ilə nisbətən 12,1 faiz artmışdır.

         2021-ci ildə pərakəndə ticarət dövriyyəsinin ümumi həcmində ərzaq malları, içkilər və tütün məmulatlarının xüsusi çəkisi ustünlük təşkil etmişdir. Belə ki, 2021-ci ildə pərakəndə ticarət dövriyyəsinin 109,6 milyon manatını və ya 61.4 faizini ərzaq malları, içkilər və tütün məmulatları təşkil etmişdir.

         2021-ci ildə yerli istehsal mallarının ticarət dövriyyəsi 138.7 milyon manat, idxal mallarının ticarət dövriyyəsi 40,0 milyon manat təşkil etmişdir. Ümumi ticarət dövriyyəsinin 77,6 faizi yerli istehsal, 22,4 faizi isə idxal mallarının ticarət dövriyyəsinin payına düşmüşdür.

         2021-ci ildə qeyri-neft məhsullarının pərakəndə ticarət dövriyyəsi 120,0 milyon manat olmuşdur. Qeyri-neft məhsullarının pərakəndə ticarət dövriyyəsinin ümumi ticarət dövriyyəsində xüsusi çəkisi 67,2 faiz olmuşdur.

         2021-ci ildə əhalinin hər nəfərinə düşən pərakəndə ticarət dövriyyəsinin həcmi 2017-cı ilə nisbətən 174,31 manat və ya 9,9 faiz, 2020-ci ilə nisbətən 69.42 manat və ya 3.7 artaraq 1927,75 manat təşkil etmişdir.

         2021-ci ilin sonuna rayonda pərakəndə ticarət şəbəkəsi ümumi sahəsi 14,0 min kv.metr olan 552 mağaza və 1 köşkdən ibarətdir. Pərakəndə ticarət müəssisələrində mal ehtiyyatları ilin sonuna 1606,6 min manat olmuşdur. Onun 406.3 min manatı ərzaq malları, içkilər və tütün məmulatlarının, 1200,3 min manatı qeyri-ərzaq mallarının ehtiyatları olmuşdur.

        2021-ci ildə rayonda  topdansatış ticarət dövriyyəsinin həcmi 14,8 milyon manat olmaqla  ölkə üzrə topdansatış ticarət dövriyyəsinin 0.05 faizini təşkil etmişdir.

Turizm və xidmətlər 

         2021-ci ildə rayonda əhaliyə göstərilən ödənişli xidmətlərin həcmi 23,2 milyon manat olmaqla əvvəlki ilə nisbətən  2.7 faiz artmışdır. Əhaliyə göstərilən ödənişli xidmətlərin həcminin ölkə üzrə ödənişli xidmətlərdə xüsusi çəkisi 0.3 faiz olmuşdur.

         Əhaliyə göstərilən ödənişli xidmətlərin 14.4 faizi və ya 3330.6 min manatı bilavasitə əhaliyə göstərilən məişət xidmətləridir. 2021-ci ildə əhaliyə göstərilən məişət xidmətlərinin həcmi əvvəlki ilə nisbətən 2.4 faiz artmışdır.

         2021-ci ildə əhalinin hər nəfərinə düşən ödənişli xidmətlərin həcmi 250.09 manat, əhalinin hər nəfərinə düşən məişət xidmətlərinin həcmi 35.93 manat olmuşdur. Son beş ildə əhalinin hər nəfərinə düşən ödənişli xidmətlərin həcmi 21.2 faiz, əhalinin hər nəfərinə düşən məişət xidmət-lərinin həcmi 26.9 faiz azalmışdır.

         2021-ci ildə rayonda 99 sahibkarlıq subyekti iaşə fəaliyyəti göstərmişdir. Bu iaşə müəssi-sələrində 2782 oturacaq yerləri mövcud olmuşdur. 2021-ci ildə rayonda iaşə dövriyyəsinin həcmi əvvəlki ilə nisbətən 3.3 faiz artaraq 2140.4 min manat olmuşdur. İaşə xidmətləri ancaq hüquqi şəxs yaratmadan fərdi sahibkarların iaşə fəaliyyəti nəticəsində formalaşmışdır.

         Əhalinin hər nəfərinə düşən iaşə dövriyyəsinin həcmi son beş ildə 48.2 faiz azalaraq 23.09 manat olmuşdur.

         2021-ci ildə rayonda turizm infrastrukturunun əsas elementlərindən olan 2 mehmanxana fəaliyyət göstərmişdir. Bu müəssisədə nömrələrin sayı 24 vahid olmuşdur ki, onun hamısı I dərəcəli nömrələrdir. 2021-ci ildə bu mehmanxanada 733 ölkə vətəndaşı yerləşdirilmiş və gecələmələrin sayı 733 vahid olmuşdur. Mehmanxanalarda müvəqqəti yerləşmə xidmətindən istifadə edən şəxslər turizm deyil, digər məqsədlər üçün səfər edənlər olmuşlar.

    .